,,Historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci, nauczycielką życia.”
— Cyceron
3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję, nazwaną Konstytucją 3 maja. Pierwsza w Europie, a druga na świecie, tuż po amerykańskiej. Była spełnieniem idei, które coraz głośniej manifestowały się w życiu publicznym. Wprowadziła głębokie reformy ustrojowe, monarchię dziedziczną, trójpodział władzy, opiekę nad chłopami, zniosła szlacheckie liberum veto, ustanowiła stały rząd i zapewniła rozwój praw mieszczan. Konstytucja 3 maja, choć obowiązywała przez krótki czas, była formą walki o niezależność i wyrazem świadomości potrzeby reformy państwa poprzez wprowadzenie głębokich zmian ustrojowych.
Dzieje Polski dyktowały kolejne zmiany, nowe konstytucje i ich nowele. Były one zarówno orężem do walki o odrodzenie państwa, jak i przestrzenią kształtowania zasad i wartości, na których miała opierać się Rzeczpospolita. Naród polski trwał wokół nich pomimo III rozbioru Polski, kolejnych wojen i okupantów.
Po Konstytucji 3 maja, kolejno uchwalone zostały Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 roku oraz Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku. Pomimo krótkiego czasu obowiązywania wprowadziły do porządku prawnego prawa człowieka i obywatela.
Kolejne konstytucje i nowele stawały się często autoryzacją ówczesnego sposobu sprawowania władzy: ,,Mała’’ Konstytucja z 1919 r., ,,Duża’’ Konstytucja z marca 1921 r. oraz nowela sierpniowa z 1926 r., która zapewniła niezwykle silną pozycję prezydenta, skupiając w jego ręku najważniejsze kompetencje państwowe. Konstytucja kwietniowa z 1935 r. utrzymała silny urząd prezydenta, odpowiadającego jedynie przed Bogiem i historią, sankcjonując tym samym rządy autorytarne. Na mocy Konstytucji kwietniowej działały władze RP podczas II wojny światowej i później również rząd polski na uchodźstwie. Następnie, Konstytucja PRL z 1952 r., wzorowana na rozwiązaniach ze Związku Radzieckiego, wprowadzała wiele uprawnień dla obywateli, które nie były jednak respektowane, a wszelkie decyzje podejmowane były przez I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR.
Przełom w walce o suwerenność nastąpił wraz z obradami Okrągłego Stołu w 1989 r. i wprowadzeniem nowelizacji przywracającej m.in. urząd prezydenta i Senat. Później jeszcze, po zwycięstwie Solidarności pojawiły się kolejne nowelizacje i zmiany, dzięki którym Polska stała się demokratycznym państwem prawa. Nowelizacja przywróciła nazwę państwa Rzeczpospolita Polska oraz jej godło. W 1992 r. uchwalono trzecią już ,,małą konstytucję”, która obowiązywała do 1997 r., kiedy to została uchwalona nowa konstytucja, statuująca obecny porządek prawny.
Treść Konstytucji znajdziecie Państwo na stronie internetowej: https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm
Aby zrozumieć wartość, jaką stanowi Konstytucja dla naszego porządku prawnego, a także dla naszej tożsamości narodowej i społeczeństwa należy dostrzec jej rolę w historii na przestrzeni ponad 200 lat jako oręża w walce o wolność. Istota tego nadrzędnego dla porządku prawnego aktu tkwi zarówno w jej funkcjach ustrojowych, konstytuujących ramy państwa i sytuację prawną obywateli, jak i w jej autorytecie – dzięki któremu martwe przepisy prawa nabierają rzeczywistej mocy i zostają uznane przez społeczeństwo. Dbałość o autorytet konstytucji tworzy więź narodową, jest fundamentem bezpieczeństwa i poczucia stabilizacji porządku prawnego.
Historia pokazuje, jaką drogę przeszliśmy jako Naród, walcząc o wolność i kształt państwa polskiego. Obecnie obowiązująca Konstytucja z 1997 roku stanowi niezwykłą integrację norm prawnych określających m.in zasady działania organów państwowych, sądów i trybunałów w trójpodziale władzy, prawa i obowiązki obywateli, a jednocześnie w swojej preambule wskazuje wartości, które stanowią podstawę ustroju, tożsamości Narodu i relacji społecznych. Pomimo dyskusyjnego charakteru normatywnego preambuły (wywieranie skutków prawnych wobec adresatów), bez wątpienia uznaje się, że determinuje ona cel i sposób stosowania Konstytucji, a także interpretacji ustaw badanych pod kątem ich zgodności z ustawą zasadniczą przez Trybunał Konstytucyjny.
Preambuła Konstytucji wskazuje istotne wartości, które są wspólne dla wszystkich obywateli, niezależne od wyznawanej wiary: PRAWDĘ, SPRAWIEDLIWOŚĆ, DOBRO I PIĘKNO. Jednocześnie każe nam pamiętać o przodkach, którzy swoją pracą, walką i pielęgnowaniem tradycji zapewnili nam wolną Polskę, zobowiązuje do przekazywania tego dorobku pokoleniom, a także nakazuje dbać o Polaków rozsianych po całym świecie.
O znaczącej roli preambuły Konstytucji z 1997 r. świadczy także działalność sądów administracyjnych, które w swoich orzeczeniach niejednokrotnie odwołują się do wartości w niej wskazanych, takich jak poszanowanie sprawiedliwości i umocnienie uprawnień dla obywateli (Wyrok WSA w Lublinie z dnia 19 kwietnia 2012 r., II SA/Lu 86/12.) lub zasady pomocniczości (WSA w Poznaniu z dnia 18 lipca 2012 r., IV SA/Po 304/12). Podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 marca 2000 r., III RN 137/99 odwoływał się do wartości wyrażonej w preambule w szczególności przez powołanie się na więzy wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie.
Niezwykle ważne dla Polski zadanie sprawowania opieki nad Polakami za granicą wynika również z naszej historii. Od czasów międzywojennych działania w tym zakresie realizowane były przez Senat RP. Kontynuując tę tradycję po 1989 r., mając bezpośrednie umocowanie w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, znowelizowanej w 2006 r., opiekę nad Polakami w tym zakresie sprawuje Senat poprzez organizacje pozarządowe.
Treść ustawy:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030960873/U/D20030873Lj.pdf.
Informacje dotyczące działalności Senatu na rzecz Polonii i Polaków za granicą dostępne są na stronie internetowej: https://senat.edu.pl/senat/zagranica/
Pragniemy, aby wartości konstytucyjne przyświecały naszej pracy i kształtowały życiowe cele. Będąc Polakami, wszyscy jesteśmy złączeni pod sztandarem tych uniwersalnych i pięknych idei, które zobowiązują nas do dbałości o nasz kraj i rodaków.
Autor : apl. radc. Anna Filipek