PRAWO RODZINNE

Opis:

OD MOMENTU URODZENIA DO PEŁNOLETNOŚCI

TRESĆ WŁADZY RODZICIELSKIEJ

1. Piecza nad osobą

2. Piecza nad majątkiem dziecka

3. Reprezentacja ustawowa dziecka

PIECZA NAD DZIECKIEM

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i każdemu z nich w pełni, niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim czy nie. Jej celem jest sprawowanie pieczy (opieki w szerokim znaczeniu) nad małoletnim dzieckiem, wychowywanie go, kształcenie i zarządzanie jego majątkiem. Rodzice wychowują dziecko i zobowiązani są troszczyć się o jego rozwój fizyczny, duchowy, moralny i kulturalny, a także przez kształcenie przygotować dziecko do pracy dla dobra społeczeństwa. Rozwój dziecka powinien być dostosowany do jego możliwości, uwzględniając zdolności i predyspozycje dziecka. Do zakresu obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej należy również spełnianie obowiązku alimentacyjnego, który polega na zapewnieniu dziecku środków utrzymania i wychowania.

ZARZĄD MAJĄTKIEM DZIECKA

Rodzice mogą zarządzać majątkiem dziecka w czynnościach zwykłego zarządu (zwykłe korzystanie z przedmiotów wchodzących w skład majątku dziecka i utrzymywanie ich w stanie niepogorszonym). Czynności przekraczające zwykły zarząd (np. zawarcie umowy dzierżawy, sprzedaż nieruchomości, odrzucenie spadku, zrzeczenie się roszczeń) wymagają zezwolenia sądu opiekuńczego.

Wyłączeniu w zarządzie majątkiem dziecka podlegają:

• zarobki uzyskane przez małoletniego o ograniczonej zdolności do czynności prawnych (od 13 lat do osiągnięcia pełnoletności), chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej
• przedmioty oddane małoletniemu przez rodzica do swobodnego użytku
• przedmioty przypadające małoletniemu z tytułu darowizny lub testamentu, jeżeli w umowie darowizny albo w testamencie darczyńca lub testator zastrzegli, że przedmioty te nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców.

Po uzyskaniu przez dziecko pełnoletności lub po wygaśnięciu w inny sposób władzy rodzicielskiej, dziecko w terminie 1 roku może żądać od rodziców złożenia rachunku z zarządu majątkiem dziecka. Wyłączone jest żądanie w zakresie dochodu z majątku pobranego z czasie wykonywania władzy rodzicielskiej, np. czynsz najmu.

REPREZENTACJA

Do osiągnięcia pełnoletności rodzice reprezentują dziecko, dokonując w jego imieniu czynności prawnych. Jeżeli władza rodzicielska przynależy obojgu rodziców, każdy z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy. Rodzice nie są zobowiązani do konsultacji z dzieckiem podejmowanych w imieniu dziecka czynności. W postępowaniu, w którym występuje małoletni, sąd stoi na straży interesu i dobra dziecka niezależnie od stanowiska rodziców, bądź opiekunów. W niektórych postępowaniach (rozwodowe, opiekuńcze) sąd może wysłuchać dziecko, biorąc pod uwagę jego możliwości umysłowe i zdrowotne, a od chwili ukończenia przez dziecko 13 lat może być ono przesłuchiwane w charakterze świadka. Ustawodawca chroni interesy dziecka, wyłączając możliwość reprezentowania dziecka w następujących czynnościach prawnych:

1. pomiędzy dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską,

2. pomiędzy dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka (najczęściej darowizna) albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania (alimenty).

SPOSÓB WYKONYWANIA WŁADZY RODZICIELSKIEJ – ISTOTNE SPRAWY DZIECKA

Rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska wspólnie decydują o sprawach istotnych dziecka, kierując się przede wszystkim jego dobrem. W przypadku braku porozumienia, każdy z rodziców może zgłosić się o rozstrzygnięcie do sądu opiekuńczego.

W tym zakresie niezwykle ważne jest wskazanie, czym są na gruncie prawa istotne sprawy dziecka.

Ustawa nie wskazuje konkretnych przykładów. Odpowiedzi na te pytanie dostarcza orzecznictwo sądów powszechnych, w którym odnajdujemy katalog spraw, które zaliczane są jako istotne dla dziecka. Zaliczamy do nich przede wszystkim:

• Nadanie dziecku imienia i nazwiska i jego zmiana
• Wyjazd dziecka za granicę w celu spędzenia wakacji lub podjęcia nauki
• Dysponowanie środkami alimentacyjnymi należącymi się dziecku od drugiego z rodziców
• Zabezpieczenie wykonania należnych dziecku alimentów od tego z rodziców, które zamierza wyjechać za granicę
• Określenie miejsca pobytu dziecka
• Określenie sposobu kontaktowania się dziecka z rodzicem, który nie zamieszkuje wspólnie  
• Wybór kierunku nauki i wychowania, w tym wybór szkoły
• Wybór sposobu spędzania wakacji i wolnego czasu przez dziecko (aktywności, zajęcia dodatkowe)
• Wybór sposobu leczenia dziecka (w zależności od rodzaju choroby i stanu zdrowia dziecka)
• Złożenie wniosku o wydanie paszportu.

SPOSOBY ROZSTRZYGNIĘCIA O WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Nadrzędną wartością, która ma fundamentalne znaczenie dla każdego rozstrzygnięcia w sprawach z zakresu władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem jest DOBRO DZIECKA.

Jeżeli sąd uzna, że dobro dziecka przy sprawowaniu władzy rodzicielskiej jest zagrożone, ma możliwość wydania poniższych rozstrzygnięć:

1. ograniczyć władzę jednego z rodziców
2. ograniczyć władzę rodzicielską obojga rodziców
3. pozbawić władzy jednego z rodziców
4. pozbawić władzy rodzicielskiej obojga rodziców
5. zawiesić władzę jednego z nich
6. zawiesić władzę rodzicielską obojga

OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd ogranicza władzę rodzicielską, wskazując w jakim zakresie rodzic, którego władza zostaje ograniczona, ma prawo decydować o istotnych sprawach dziecka. Sąd może np. ograniczyć prawa rodzica do decydowania o sposobie leczenia, wyboru szkoły i religii. Wówczas, rodzic, któremu przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, samodzielnie podejmuje decyzje w pozostałych istotnych kwestiach dotyczących dziecka.

Istnieją dwa rodzaje sposobów ograniczenia władzy rodzicielskiej:

a. ograniczenie następuje w wyniku nienależytego sprawowania władzy rodzicielskiej – ma represyjny charakter

b. ograniczenie zmierza do usunięcia źródeł trudności w wykonywaniu władzy rodzicielskiej nawet jeśli są one niezawinione przez osoby sprawujące władzę rodzicielską – celem jest ochrona dziecka i pomoc rodzicom, gdy żyją w rozłączeniu.

Procedura wszczęcia postępowania:

a. wniosek jednego z rodziców

b. na wniosek osoby, bądź podmiotu, który ma wiedzę na temat okoliczności będącej podstawą ograniczenia (często jest to szkoła, opieka społeczna, organy samorządowe)

c. przez sąd z urzędu.

Sąd w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej w wyniku zaniedbania dziecka może nałożyć na rodziców dodatkowe obowiązki:

a. zobowiązać rodziców i małoletniego do określonego postępowania (np. praca z asystentem, skierowanie na terapię, poradę, bądź do placówki wsparcia dziennego)

b. określić, jakie czynności nie mogą być dokonywane przez rodziców bez zezwolenia sądu

c. ustanowić kuratora sądowego dla osób sprawujących władzę rodzicielską

d. zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo instytucjonalnej pieczy zastępczej.

W przypadku, gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu zaistnienia trwałych przeszkód (rodzic zaginął, odbywa wieloletnią karę pozbawienia wolności, jest przewlekle chory) albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w inny rażący sposób zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka – sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej następuje w wyniku przemijającej przeszkody w jej wykonaniu, np. leczenie szpitalne, rehabilitacja rodzica, krótkotrwały pobyt w zakładzie karnym, pobyt za granicą. Sąd rozpatruje każdą sytuację indywidualnie, oceniając sytuację rodzinną i na ten czas ustanawia dla dziecka opiekę.

W przypadku zawieszenia bądź pozbawienia -> władza rodzicielska przysługuje drugiemu rodzicowi.

Władza rodzicielska, a kontakty -> Zmiana w zakresie władzy rodzicielskiej nie wpływa na prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Nawet w przypadku pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej nad dzieckiem może on utrzymywać kontakty z dzieckiem, o ile sąd nie postanowi inaczej.

Powszechnie przyjmuje się, że kontakty z dzieckiem są jedynie uprawnieniem i przywilejem rodziców. W istocie jednak utrzymywanie kontaktów z dzieckiem jest również obowiązkiem każdego  rodzica. W ramach kontaktów można wyróżnić bezpośrednie, polegające na spotkaniach, odwiedzinach, zabieraniu dziecka z miejsca jego stałego pobytu, jak też kontakty pośrednie, czyli rozmowy telefoniczne, wymiana wiadomości, kontakt poprzez środki komunikacji elektronicznej.

W przypadku braku porozumienia rodziców istnieją następujące możliwości rozstrzygnięcia sporu:

• na drodze postępowania sądowego
• zawarcie porozumienia przed notariuszem
• zawarcie ugody przez mediatorem

Niewiele osób ma świadomość, że w przypadku kontaktów z dzieckiem zawarcie porozumienia przed notariuszem lub też rozstrzygnięcia sporu na drodze sądowej umożliwia późniejsze zastosowanie sankcji grzywny nakładanej w postępowaniu sądowym na wniosek rodzica, gdy drugi z rodziców nie respektuje warunków wykonywania kontaktów z dzieckiem. Jest to instrument dyscyplinujący wobec osoby ignorującej swoje zobowiązania.

O ile zawarcie ugody bądź porozumienia w sprawie kontaktów z dzieckiem wymaga dobrej woli stron, które samodzielnie kształtują w tym przypadku model wykonywania kontaktów, to w przypadku postępowania sądowego realizacja żądań stron jest ograniczona. Sąd bowiem, nawet w wypadku zgodnego porozumienia rodziców, bierze pod uwagę przede wszystkim przesłankę dobra dziecka, i może orzec inaczej, niż wynika to ze złożonego w postępowaniu wniosku stron postępowania.

Sąd może znacząco ograniczyć uprawnienia wynikające z prawa do kontaktów z dzieckiem, m.in. poprzez:

• zakazanie spotykania się z dzieckiem
• zakazanie zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu
• zezwolenie na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd
• ograniczenie kontaktów do określonych sposobów porozumiewania się na odległość
• zakazanie porozumiewania się na odległość.

Składając wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem, można określić sposób ich wykonywania w sposób bardzo szczegółowy, m.in. uwzględniając kontakty w czasie roku szkolnego, wakacji, wyszczególniając święta, sposób odbioru, przekazania dziecka pomiędzy rodzicami. Jest to niezwykle ważne bez względu na to, jaką wybierzemy drogę do ustalenia kontaktów. Profesjonalnie sporządzony wniosek minimalizuje ryzyko konfliktów na tym tle w przyszłości.

Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba, że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Istotne informacje:

• Obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony wiekiem dziecka – trwa od urodzenia się dziecka do chwili usamodzielnienia się – nawet po ukończeniu 18 lat, jeśli dziecko się uczy i nie ma stałego dochodu. Po uzyskaniu pełnoletności dziecko może samodzielnie złożyć wniosek o alimenty.
• Wysokość alimentów zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka i możliwości zarobkowych zobowiązanego – nie jest kluczowy aktualnie osiągany przez zobowiązanego do alimentacji dochód, ale to, jaki dana osoba może uzyskać dochód, biorąc pod uwagę m.in jej wykształcenie, doświadczenie i dotychczasową karierę.
• Dziecko ma prawo do życia na podobnym poziomie materialnym, na jakim żyją rodzice.
• Składając pozew o alimenty, można równocześnie złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia – uprawdopodobniając swoje żądanie powód może otrzymywać określoną kwotę na czas toczącego się postępowania (zabezpieczenie interesów dziecka).

Możliwe działania zmieniające istniejący już obowiązek alimentacji – uchylenie się od obowiązku świadczenia, żądanie obniżenia albo z drugiej strony podwyższenia świadczenia alimentacyjnego:

• Zmiana usprawiedliwionych potrzeb dziecka -> pozew o podwyższenie alimentów
• Pogorszenie się poziomu życia świadczącego alimenty à pozew o obniżenie alimentów
  (oba rozpatrujemy od daty wydania ostatniego orzeczenia alimentacyjnego)
• Świadczenia są połączone z nadmiernym uszczerbkiem osoby zobowiązanej lub dziecko nie dokłada wszelkich starań do usamodzielnienia się (dotyczy tylko dziecka pełnoletniego!) -> pozew o uchylenie się od świadczeń alimentacyjnych
•  Pozew o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego:
  • Dziecko uzyskuje zdolność do samodzielnego utrzymania się
  • Zobowiązany do alimentacji utracił wskutek zdarzeń losowych zdolność do osiągania jakichkolwiek dochodów.

Co w wypadku, gdy zobowiązany do alimentów nie płaci zasądzonej kwoty?

• Wszczęcie egzekucji komorniczej
• W przypadku bezskutecznej egzekucji komorniczej -> Fundusz Alimentacyjny
• Brak spełnienia kryteriów uzyskania świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego – roszczenie o alimenty można skierować do dziadków, bądź dorosłego rodzeństwa.

Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie, uchylenie, ograniczenie, wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego jest zwolniona jest od kosztów sądowych.

Zgodnie z art. 31 §1 i 32 Kodeksu postępowania cywilnego powództwo o alimenty można wytoczyć przed sąd właściwy według miejsca zamieszkania uprawnionego (dziecka), bądź zgodnie z właściwością ogólną według miejsca zamieszkania pozwanego. W przypadku, gdy pozwany mieszka za granicą, w państwie członkowskim UE zastosowanie znajdzie Rozporządzenie Rady (WE) Nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych. Wskazane rozporządzenie umożliwia wytoczenie powództwa alimentacyjnego, zarówno jeśli pozwany zamieszkuje za granicą w państwie członkowskim UE, jak i gdy zamieszkuje tam wierzyciel (uprawnione do alimentów dziecko). Jeśli dziecko wraz z rodzicem zamieszkuje w Polsce, z praktycznych względów – usprawnienia postępowania dowodowego – warto wytoczyć pozew przed sądem w Polsce. Właściwym rzeczowo będzie sąd rejonowy wydział rodzinny i nieletnich.

Co istotne, orzeczenia wydane w jednym Państwie Członkowskim są uznawane w innych Państwach Członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania.

Poniżej link do portalu, na którym możecie Państwo odnaleźć w państwie członkowskim UE urząd, który zajmuje się wykonaniem prawomocnego wyroku w sprawach rodzinnych, w tym alimentacyjnych. Umożliwi to prowadzenie egzekucji przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu we wskazanym kraju.

https://europa.eu/youreurope/citizens/family/couple/maintenance/index_pl.htm

W przypadku, gdy dłużnik alimentacyjny przebywa w kraju spoza Unii Europejskiej w pierwszej kolejności należy zbadać, czy kraj ten jest stroną umowy międzynarodowej dotyczącej egzekucji wyroków alimentacyjnych, a następnie dokonać wymaganych procedur związanych ze złożeniem prawomocnego wyroku i innych wymaganych przez dany kraj dokumentów. W Polsce, co do zasady, organem właściwym do złożenia takiego wniosku, który zostanie przekazany do umocowanego organu za granicą, będzie właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka Sąd Okręgowy.