W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej, w Polsce do lat osiemdziesiątych XX w. z powodu gospodarki planowanej nie istniało zagrożenie utraty pracy lub pozostawania bez zatrudnienia. Dlatego też dopiero wraz z rozwojem demokracji i gospodarki wolnorynkowej, wzrosło zapotrzebowanie na specjalistów w dziedzinie analizy rynku, zatrudnienia i predyspozycji zawodowych oraz nastąpił rozwój zinstytucjonalizowanego poradnictwa zawodowego. Zawód „doradca zawodowy” został opisany w Klasyfikacji zawodów i specjalności dopiero w 1995 roku.
W sektorze publicznym doradcy zawodowi zatrudniani są w resorcie oświaty, pracy lub obrony narodowej. Ich miejscem pracy mogą być poradnie psychologiczno- pedagogiczne, urzędy pracy, Centra Informacji Zawodowej, specjalistyczne poradnie zawodowe, szkoły publiczne lub prywatne.
Kim jest doradca zawodowy?
W myśl Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, poradnictwo zawodowe w Polsce w formie porady indywidualnej lub grupowej „polega na udzielaniu bezrobotnym i poszukującym pracy pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia .za pomocą standaryzowanych metod ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia, w tym badaniu zainteresowań i uzdolnień zawodowych.” Niezależnie od tego, w którym momencie ścieżki zawodowej się znajdujemy – czy jest to etap planowania, pierwsze kroki, pierwsze kryzysy czy potrzeba przebranżowienia, doradca zawodowy to osoba, która pomaga w wyborze kariery edukacyjnej i zawodowej.
Rezolucja Rady Unii Europejskiej i przedstawicieli państw członkowskich poradnictwo zawodowe określa mianem „stałego procesu, który pozwala obywatelom, niezależnie od ich wieku i w każdym momencie ich życia, określić swoje umiejętności, kompetencje i zainteresowania, podejmować decyzje w zakresie kształcenia, szkolenia i zatrudnienia oraz kierować swoim życiem osobistym w trakcie kształcenia, szkolenia, pracy i w innych sytuacjach, w których możliwe jest nabycie lub wykorzystanie tych umiejętności i kompetencji. Poradnictwo obejmuje prowadzone indywidualnie i zbiorowo działania w zakresie informowania, doradztwa, oceny kompetencji, wsparcia oraz nauczania umiejętności niezbędnych do podejmowania decyzji i kierowania własną karierą”. Jest to zatem podejście, które podkreśla procesowość doradztwa zawodowego oraz fakt, że może być przydatne ludziom przez całe ich życie..
Poradnictwo indywidualne
Indywidualna rozmowa doradcza pozwala na spersonalizowaną pomoc, dostosowaną do jednostkowych potrzeb klienta. Jest to szansa na to, by uzyskać informacje na interesujące nas tematy dotyczące rynku pracy, metod poszukiwania pracy, zawodów deficytowych oraz swoich predyspozycji, co sprzyja przemianie wewnętrznej i przyczynia się do większej akceptacji siebie oraz uczy innego, korzystniejszego sposobu życia i stymuluje pozytywny rozwój osobowości. To także możliwość dzielenia się przeżyciami i przemyśleniami, co może przynieść ulgę osobie przeżywającej stres pozostawania bez pracy. Nie należy jednak oczekiwać, że spotkanie z doradcą zawodowym zakończy się uzyskaniem prostej recepty, która umożliwi szybką poprawę naszej sytuacji.
Współpraca z doradcą zawodowym
Spotkanie z doradcą zawodowym przebiega według określonych etapów. Pierwszy etap ma na celu nawiązanie wzajemnego kontaktu i zbudowanie relacji, a także określenie kwestii, z którą radzący zwraca się do doradcy. W tej fazie następuje także zawarcie kontraktu, ustalenie zasad wspólnej pracy oraz, co bardzo ważne – odpowiedzialności za jej rezultaty. Następnie, na drugim etapie, następuje intensywny proces zbierania danych o sytuacji zawodowej radzącego się, czyli między innymi o wykształceniu i odbytych szkoleniach, doświadczeniu zawodowym i nabytych umiejętnościach, zainteresowaniach i sposobach spędzania wolnego czasu, cechach osobowościowych, temperamentu, szczególnych uzdolnieniach, stanie zdrowia i ewentualnych przeciwwskazaniach do wykonywania jakiegoś zawodu lub pracy w określonych warunkach oraz innych uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych, takich jak na przykład opieka nad dziećmi lub inną osobą zależną. Trzeci etap, tzw. decyzyjny, poświęcony jest zaplanowaniu poszczególnych kroków, które mają pomóc w osiągnięciu określonego wcześniej celu oraz ustaleniu możliwych, innych form pomocy. Kolejny etap zakłada realizację ustalonych celów. Po nim ma miejsce już ostatni etap, piąty, w trakcie którego omawia się, w jakim stopniu założone cele zostały osiągnięte, następuje podsumowanie i zakończenie procesu doradczego.
Podczas indywidualnej pracy oprócz prowadzenia rozmowy doradczej, stosuje się także inne metody i narzędzia, takie jak: ankiety, testy, indywidualne ćwiczenia i zadania, materiały informacyjne (opisy zawodów, raporty, wyniki badań, przewodniki po zawodach). W poradzie indywidualnej cała uwaga doradcy skoncentrowana jest na danej jednostce, co pozwala na dokonanie pogłębionej analizy obecnego położenia osoby radzącej się. Niezwykle istotne w poradnictwie indywidualnym jest to, że nie służy tylko przekazywaniu informacji, ale pozwala też wypowiedzieć się drugiej stronie. Możliwość rozmowy pozwala na uzmysłowienie sobie, jakie są nasze potrzeby oraz cele.
Porównując formy indywidualne i grupowe, można zauważyć, że kontakt indywidualny niewątpliwie ułatwia szybsze reagowanie na sytuację klienta, elastyczność działania i lepsze dopasowanie do potrzeb. Zdarza się jednak, że osoby bezrobotne, które postrzegają fakt pozostawania bez zatrudnienia jako osobistą porażkę, nie są gotowe na szczegółowe i pogłębione omawianie swojej prywatnej sytuacji z osobą postronną. Warto wtedy rozważyć wzięcie udziału w poradzie grupowej.
Poradnictwo grupowe
Idea poradnictwa w formie grupowej pojawiła się dopiero na początku XX wieku, a najpowszechniejsza postać pracy grupowej z osobami bezrobotnymi – tak zwany „Klub Pracy”, czyli szkolenie z zakresu umiejętności poszukiwania pracy, została stworzona w 1974 roku w Stanach Zjednoczonych przez Nathana Azrin’a. Poradnictwo grupowe bywa niedoceniane i traktowane jako dodatkowa, uzupełniająca forma procesu doradczego. Jednak wiele wskazuje na to, że to ta forma doradztwa stanowi przyszłość pomocy osobom pozostającym bez pracy.
Poradnictwo grupowe ma wiele zalet, a nawet pewną przewagę nad poradnictwem indywidualnym. Dzięki pozostawaniu w grupie, zachowujemy pewien stopień bezpiecznej anonimowości, unikamy stresu indywidualnego kontaktu, który czasem postrzegany jest jako upokarzający. Doradztwo w formie grupowej to także możliwość spotkania z osobami w podobnej sytuacji zawodowej lub życiowej, co niweluje stres i pozwala na bardziej efektywne zweryfikowanie swojego położenia. Może to przynosić nawet pewne rezultaty terapeutyczne. Szczególne korzyści płynące z grupowej formy poradnictwa to m.in.:
- wymiana doświadczeń i nawiązanie więzi z innymi ludźmi,
- pomoc w uporaniu się z żalem i poczuciem straty po utracie zatrudnienia,
- możliwość uzyskania informacji zwrotnej na swój temat,
- podniesienie poczucia własnej wartości i wiary we własną skuteczność,
- zmniejszanie oporu wobec zmiany,
- podniesienie poziomu motywacji i mobilizacja do działania,
- wypracowanie nowego rodzaju zachowań i sposobów interakcji, co umożliwia zmianę postaw i lepsze radzenie sobie w otaczającej rzeczywistości,
- poprawa umiejętności z zakresu poprawnej, efektywnej komunikacji i kontaktów interpersonalnych.
Jednak jak każda forma społecznej interakcji, także poradnictwo grupowe niesie ze sobą pewne zagrożenia wynikające z tej formy pracy doradczej:
- zbyt powierzchowne potraktowanie problemów jednostek,
- zbytni nacisk ze strony grupy do uczestniczenia w poszczególnych elementach porady oraz do zbytniego otwarcia, wymuszanie zmiany lub przyspieszanie wyborów, na które dana jednostka może nie być jeszcze gotowa,
- myślenie grupowe,
- angażowanie się w problemy innych jako forma ucieczki od osobistych problemów.
Dzięki temu, że forma grupowa, w przeciwieństwie do formy indywidualnej, umożliwia nawiązanie nowych kontaktów, wymianę doświadczeń, zbudowanie sieci wsparcia, a przez to pozbycia się poczucia izolacji i społecznego ostracyzmu, nawet pomimo swoich zagrożeń, jest to szczególnie korzystna i efektywna forma pracy z osobami bezrobotnymi.
Poradnictwo grupowe w Polsce
W Polsce poradnictwo grupowe jest ogólnie dostępną i stosowaną formą doradztwa skierowanego do osób bezrobotnych. Często jest realizowane metodą warsztatową, która zakłada aktywny udział uczestników. W trakcie porad grupowych można zdefiniować własne problemy zawodowe i wspólnie z grupą i doradcą określić możliwe sposoby ich rozwiązania. Udział w grupowej poradzie zawodowej przeprowadzonej w Urzędzie Pracy, musi być poprzedzony poradą indywidualną, a grupa, do której osoba jest skierowana nie może liczyć więcej niż szesnaście osób. Z dostępnych badań wynika, że większość doradców ma za sobą doświadczenie prowadzenia porad grupowych z osobami bezrobotnymi (92,2% badanych). Zakres tematyczny realizowanych porad jest różnorodny. 25% badanych doradców prowadziło grupowe spotkania informacyjne, które dotyczyły między innymi zawodoznawstwa, sytuacji na rynku pracy, możliwości przekwalifikowania się, wyboru odpowiedniego kierunku szkolenia, a także prowadzenia działalności gospodarczej. Zajęcia warsztatowe, które wymagają aktywnego uczestnictwa, miały natomiast na celu zazwyczaj ułatwienie wejścia na rynek pracy poprzez na przykład naukę pisania dokumentów aplikacyjnych, przygotowanie się do rozmowy kwalifikacyjnej i poznanie zasad autoprezentacji (57,8% badanych). Porady grupowe dla nowo zarejestrowanych absolwentów, które miały za zadanie pomóc w poszukiwaniu pierwszej pracy, prowadziło 24% badanych. Zagadnienia również poruszane w trakcie poradnictwa zawodowego to te z zakresu uczenia się umiejętności interpersonalnych: samopoznania, komunikacji, asertywności, akceptacji siebie, radzenia sobie ze stresem, czy poczucia własnej wartości (13,7%). Z analizy oferty podmiotów zajmujących się doradztwem zawodowym skierowanym do osób bezrobotnych można wywnioskować, że porady grupowe dotyczą najczęściej:
- samopoznania, w tym analizy mocnych i słabych stron, określania predyspozycji zawodowych i tworzenia profili zawodowych,
- pomocy w wyborze zawodu lub kierunku kształcenia,
- metod poszukiwania pracy,
- zagadnień związanych z planowaniem podjęcia działalności gospodarczej,
- autoprezentacji i przygotowania się do rozmowy kwalifikacyjnej,
- metod rekrutacji i selekcji stosowanych przez pracodawców,
- przygotowania dokumentów aplikacyjnych,
- znaczenia motywacji w procesie poszukiwania pracy,
- radzenia sobie ze stresem,
- możliwości pokonywania barier w osiąganiu celów edukacyjno-zawodowych.
W zależności od tematyki i indywidualnych potrzeb osoby radzącej się, warto stosować urozmaicone formy doradcze, tak by mogły się one wzajemnie uzupełniać, co zwiększy efektywność całego procesu doradczego.
Autor : Katarzyna Kamińska
foto: mentatdgt z Pexels