W dniu 12 listopada 2022 r. przybyły do Polski z inicjatywy najwyższych władz państwowych doczesne szczątki trzech Prezydentów RP na Uchodźstwie – w kolejności sprawowania urzędu: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego. Po uroczystej mszy świętej pogrzebowej sprawowanej przez Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski – ks. abp. Stanisława Gądeckiego spoczęli oni tego dnia w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie w podziemiach Świątyni Opatrzności Bożej na warszawskim Wilanowie.
Ta wyjątkowa uroczystość była zakończeniem podróży tych zasłużonych polityków, zapoczątkowanej w 1939 r. wybuchem II wojny światowej, a następnie Ich służby na rzecz niepodległości Polski poza granicami Kraju. Miejmy nadzieję, że była także swoistym początkiem pogłębionej, narodowej pamięci o wszystkich Prezydentach, Premierach, ministrach, urzędnikach i działaczach sprawujących swą służbę państwową na Uchodźstwie, co z racji okresu komunistycznego zaprzeczającego Ich uprawnieniom do reprezentowania Państwa Polskiego jest nadal zbyt mało znane przez ogół społeczeństwa polskiego i Polaków na świecie.
Warto przy tym przypomnieć, iż Prezydent RP na Uchodźstwie sprawował swój urząd na mocy prawnie obowiązującej Konstytucji Kwietniowej II RP, która w przypadku zagrożenia niepodległości Polski uwzględniała możliwość sprawowania tej funkcji także poza granicami Polski.
Jej artykuł 24 brzmiał:
„1. W razie wojny okres urzędowania Prezydenta Rzeczypospolitej przedłuża się do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju; Prezydent Rzeczypospolitej osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznaczy wówczas swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju.
2. W razie objęcia przez następcę urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej, okres jego urzędowania trwa do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju”.
To właśnie wyznaczony przez Prezydenta RP Rząd RP na Uchodźstwie był legalnym kontynuatorem Rządu II Rzeczypospolitej, a nie narzucony przez Stalina rząd lubelski. Pamiętając zatem o tym i o prowadzonej przez cały okres II wojny światowej i okres powojenny aż do roku 1990 – przekazania insygniów władzy przez ostatniego Prezydenta RP na Uchodźstwie – Ryszarda Kaczorowskiego pierwszemu, legalnie wybranemu po wojnie Prezydentowi RP Lechowi Wałęsie – służby Polaków w ramach władz emigracyjnych Polski w Wielkiej Brytanii na rzecz niepodległości Polski, podniosła uroczystość w dniu 12.11.2022 r. była symbolicznym dopełnieniem Ich misji dla Ojczyzny.
Polska miała w swej historii sześciu Prezydentów RP na Uchodźstwie:
30.09.1939-06.06.1947 – Władysława Raczkiewicza
09.06.1947-07.04.1972 – Augusta Zaleskiego
09.04.1972-08.04.1979 – Stanisława Ostrowskiego
08.04.1979-08.04.1986 – Edwarda Raczyńskiego
08.04.1986-19.07.1989 – Kazimierza Sabbata
19.07.1989-22.12.1990 – Ryszarda Kaczorowskiego.
Doczesne szczątki trzech Prezydentów RP na Uchodźstwie spoczęły obok, znajdującego się już w Świątyni Opatrzności Bożej, grobu śp. Ryszarda Kaczorowskiego, który zginął w katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem. Prezydent Edward Raczyński (1891-1993) spoczywa w kaplicy rodzinnego Pałacu w Rogalinie koło Poznania, podczas gdy grób Prezydenta Kazimierza Sabbata (1913-1989) znajduje się na Cmentarzu Gunnesbury w Londynie nieopodal Pomnika Katyńskiego.
Przypomnijmy pokrótce sylwetki trzech przybyłych do Ojczyzny Prezydentów:
Prezydent Władysław Raczkiewicz (1885-1947) był uczestnikiem walk o odzyskanie przez Polskę niepodległości w latach 1918-21, niezmiernie aktywnym politykiem w II RP – czterokrotnie ministrem spraw wewnętrznych, senatorem i marszałkiem Senatu oraz wojewodą kolejno czterech, polskich województw. Co ważne dla jego późniejszej działalności na emigracji pełnił w latach 1934-1939 także funkcję Prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpol). Wyznaczony na swego następcę przez Prezydenta Ignacego Mościckiego objął urząd Prezydenta RP w dniu 30.09.1939 r., by sprawować go w tragicznych latach II wojny światowej aż do swej śmierci, po długiej i ciężkiej chorobie, w dniu 6 czerwca 1947 r. w Ruthin w Walii.
Prezydent August Zaleski (1883-1972) już przed I wojną światową ukończył studia ekonomiczne w Wielkiej Brytanii i do roku 1921 działał na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i jako członek delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu. To na jego ręce władze Wielkiej Brytanii złożyły informację o uznaniu niepodległości Polski. Dyplomata II RP, w latach 1926-1932 minister spraw zagranicznych odpowiedzialny m.in. za zawarcie paktów o nieagresji z Niemcami i ZSRR. W latach 1932-1939 powrócił do swego wykształcenia ekonomicznego w London School of Economics, sprawując funkcję Prezesa Banku Handlowego w Warszawie. Po wybuchu II wojny światowej dotarł do Francji, a następnie sprawował urzędy we władzach polskich na uchodźstwie – w latach 1939-1941 Ministra Spraw Zagranicznych i w latach 1941-1947 Szefa Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. Po śmierci tego ostatniego objął stanowisko Prezydenta RP na Uchodźstwie (choć zgodnie z Konstytucją RP desygnowanym przez poprzedniego prezydenta był Tomasz Arciszewski) i sprawował swą funkcję aż do roku 1972 mimo, iż jego siedmioletnia kadencja powinna była zakończyć się w roku 1954. Jego stanowisko wywołało ogromny kryzys we władzach emigracyjnych, którego efektem było powołanie i sprawowanie władzy równolegle przez Radę Trzech – kolegialną głowę państwa. August Zaleski zmarł w Londynie 7 kwietnia 1972 r. Jego śmierć zakończyła okres dwuwładzy w środowiskach emigracyjnych.
Stanisław Ostrowski (1892-1982) – lwowiak, syn Powstańca Styczniowego, aktywnie zaangażował się w walkę o odzyskanie przez Polskę niepodległości – służył w I Brygadzie Legionów, walczył w obronie Lwowa. Jako lekarz w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. sprawował funkcję naczelnego lekarza Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz 24 Pułku Piechoty Armii Ochotniczej. W II Rzeczypospolitej poświęcił się pracy naukowej na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, pracując także jako praktykujący lekarz dermatolog. W latach 1930-39 Poseł na Sejm RP. W latach 1934-39 również wiceprezydent miasta Lwowa. Blisko związany ze swym rodzinnym miastem był również aktywny społecznie, pełniąc wiele funkcji, w tym m.in. stanowisko prezesa Związku Obrońców Lwowa. Podobnie jak Stefan Starzyński w Warszawie, tak Stanisław Ostrowski we Lwowie nie opuścił swego stanowiska wiceprezydenta miasta Lwowa w obliczu wybuchu II wojny światowej. Swe obowiązki pełnił aż do aresztowania przez Sowietów w dniu 22/23 września 1939 r. Przebywał następnie w więzieniach NKWD we Lwowie i Moskwie, gdzie był poddawany kilkudziesięciu brutalnym przesłuchaniom, które doprowadziły ostatecznie do jego skazania i zsyłki do łagru w Krasnojarsku, a następnie w Buriackiej ASRR. Na mocy Układu Sikorski-Majski zwolniony z obozu wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR i z Armią Andersa przebył cały szlak bojowy, służąc w szpitalach wojennych jako lekarz. Po II wojnie światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie pracował zawodowo i naukowo jako lekarz, jednocześnie nadal aktywnie działając społecznie w szczególności wśród dawnych mieszkańców Lwowa i Ziemi Lwowskiej. Wyznaczony na następcę przez Prezydenta Augusta Zaleskiego objął urząd po jego śmierci w roku 1972 i sprawował go przez siedmioletnią kadencję do roku 1979, gdy przekazał władzę następcy – Edwardowi Raczyńskiemu. Zmarł nagle w Londynie 22 listopada 1982 r.
Wszyscy wyżej wymienieni Prezydenci RP na Uchodźstwie spoczęli po swej śmierci na cmentarzu Lotników i Spadochroniarzy Polskich w Newark-on-Trent, stanowiącym wydzieloną kwaterę większego cmentarza komunalnego. Cmentarz ten jest największym polskim cmentarzem wojennym na terenie Wielkiej Brytanii. Spoczywają na nim przede wszystkim polscy lotnicy i żołnierze 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Sosabowskiego.
Wraz z przeniesieniem doczesnych szczątków trzech Prezydentów RP na Uchodźstwie do Mauzoleum w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie w bieżącym roku powstała w tym miejscu również poświęcona ich służbie dla Polski Izba Pamięci. Miejmy nadzieję, że stanowić ona będzie cenne źródło wiedzy dla odwiedzających ją Polaków z Kraju i zagranicy o Ich służbie dla Niepodległej.
Cześć Ich pamięci.
Autor: Aneta Hoffmann