W nowoczesnym państwie zakres usług publicznych, jakich oczekują obywatele, jest coraz szerszy. Władze zmagają się jednak z ograniczeniami natury finansowej i organizacyjnej. Mimo że teoretycznie budżet publiczny jest stale zasilany podatkami, posiada też relatywnie duże możliwości zadłużania się.
Nie ma na świecie rządu, który byłby w stanie zapewnić natychmiastowy dostęp do wszelkiego rodzaju infrastruktury i usług publicznych, jakich oczekuje coraz bardziej wymagające społeczeństwo. Co więcej, władze w tym samym czasie z mocy prawa są zobowiązane zadbać o żłobki i cmentarze, ochronę środowiska i energetykę, edukację i rekreację czy sport. Lista potrzeb i wydatków jest nieograniczona, ograniczone są jednak możliwości ich finansowania oraz ograniczona jest możliwość zatrudnienia w administracji wielu specjalistów, o których sektor publiczny musi konkurować z przedsiębiorcami. A postęp techniczny tylko wzmacnia oczekiwania społeczne i powiększa koszty – wystarczy pomyśleć o rozwoju technik medycznych i możliwościach płatniczych sektora publicznego. Stały, a nawet rosnący rozziew między potrzebami, oczekiwaniami społecznymi a możliwościami władz publicznych wymaga od polityków, wybieranych przecież co jakiś czas w wyborach, kreatywnego podejścia do optymalizacji w zarządzaniu inwestycjami, finansowania infrastruktury i procesu świadczenia usług publicznych. Warto pamiętać, że wzniesienie obiektu publicznego to jedynie część inwestycji – później trzeba spłacić kredyt zaciągnięty na budowę i utrzymać zbudowany obiekt, pokrywając koszty jego funkcjonowania. Proporcja między kosztami budowy a finansowania i właściwego utrzymania to nie mniej niż 1:3 w całym cyklu życia takiej inwestycji (od pięciu do kilkudziesięciu lat).
Pamiętajmy również, że możliwości podnoszenia podatków i opłat publicznych są ograniczone – podobnie jak limity długu publicznego. Znaczne ograniczenie możliwość dalszego rozwoju w tradycyjnych ramach budżetowych i organizacyjnych administracji zmuszają sektor publiczny do optymalizacji – lepszej relacji wydatków do otrzymywanych w zamian świadczeń.
Doświadczenia prywatyzacyjne wykazały, że przy uczciwych ramach prawnych sektor prywatny, działając w warunkach konkurencji rynkowej, może z powodzeniem zastąpić przedsiębiorstwa publiczne, wywiązywać się ze swych zadań w sposób zapewniający oszczędne gospodarowanie zasobami, nawet przy realizacji zadań tradycyjnie wykonywanych przez sektor publiczny. Zauważalna i potencjalnie bardzo ciekawa ekonomicznie jest również opcja komercyjnego wykorzystania zasobów publicznych w celu zwiększenia wpływów publicznych i wzrostu gospodarczego, czego przykład mamy w obszarze informatyzacji (internet) czy przemysłu kosmicznego, które to pierwotnie zainicjowane były przez państwa w celach militarnych, a z czasem otworzyły się na sektor prywatny z bardzo dużym zyskiem dla całego rynku i społeczeństwa.
W przypadku partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) władza publiczna wyznacza cele, jakie mają być osiągnięte w interesie publicznym, ale nie musi samodzielnie wdrażać i finansować wszystkich działań niezbędnych do ich osiągnięcia.
W przypadku PPP sektor publiczny musi zainwestować własne (lub pożyczone na własne ryzyko środki), a następnie utrzymać stworzoną infrastrukturę i zapewnić jej dostępność, utrzymując proces eksploatacji. Często w projektach PPP świadczeniu usług publicznych – odpłatnych lub nieodpłatnych – towarzyszyć może proces świadczenia przez sektor prywatny usług komercyjnych lub optymalizacji wykorzystania infrastruktury publicznej i budowanej w synergii z nią infrastruktury komercyjnej.
Sektor publiczny posiada bardzo duże możliwości organizowania kapitału i długu koniecznego dla dużych inwestycji, jest również (w rynkowych warunkach) mistrzem optymalizacji kosztów i pozyskiwania nowych rozwiązań i klientów. To przekłada się na większą dochodowość działań i możliwość spłaty zobowiązań zaciągniętych na rzecz wdrażanych inwestycji. W przypadku PPP władza publiczna czuwa nad jakością usług publicznych i ich ceną w tych obszarach, w których jest to uzasadnione interesem publicznym – sektor prywatny może jednak efektywnie działać poza obszarem zadań publicznych, co polepsza efektywność działań. Natomiast władze, szczególnie samorządowe, również za pośrednictwem swych spółek nie mogą wykraczać poza obszar gospodarki komunalnej. Przykładowo, jeśli w ramach projektu PPP zajęcia edukacyjne czy sportowe dla uczniów w nowym budynku – zaprojektowanym i zbudowanym przez partnera prywatnego – są opłacane przez sektor publiczny, to już dodatkowe zajęcia sportowe i rekreacja świadczone w budynku poza „pasmem publicznym” mogą być przez partnera prywatnego oferowane na zasadach komercyjnych. Sektor prywatny może i musi zaprojektować budynek w sposób sprzyjający ekonomii utrzymania, w tym efektywny energetycznie, może część obiektu wynająć na działalność komercyjną i w swej ofercie współpracy wobec podmiotu publicznego musi wykazać się wyższą efektownością ekonomiczną swych działań niż strona publiczna. O wszystkich zadaniach i obowiązkach stron rozstrzyga umowa o PPP, a najlepsza oferta dla strony publicznej wybierana jest w postępowaniu konkurencyjnym. Oczywiście PPP to nie cudowne perpetuum mobile – chodzi w nim jedynie o szybszą i bardziej efektywną mobilizację kapitału prywatnego i zasobów publicznych dla celów publicznych. Jeśli analizy przedrealizacyjne wykazują, że PPP nie będzie bardziej efektywne niż tradycyjne modele działania administracji, nie ma mowy o wdrożeniu takiego projektu.
Najważniejszą korzyścią z zaangażowania zasobów partnera prywatnego w ramach PPP jest możliwość zaangażowania środków inwestycyjnych sektora prywatnego w realizację zadań publicznych (budowa infrastruktury i świadczenie usług użyteczności publicznej).
Co ciekawe, jeśli ryzyka budowy, dostępności lub ryzyko rynkowe przedsięwzięcia spoczywają w większości na stronie prywatnej, płatności strony publicznej na rzecz partnera prywatnego rozłożone na długi nieraz kilkudziesięcioletni okres nie są zaliczane do długu publicznego.
W przypadku modeli koncesyjnych PPP, strona publiczna nie musi zwracać kosztów inwestycji poczynionych przez sektor publiczny (przynajmniej w większej części), gdyż partner odzyskuje je, świadcząc odpłatnie usługi będące przedmiotem koncesji – np. odbiera ścieki, dostarcza wodę, pobiera opłaty za parkowanie czy sprzedaje mieszkania w rewitalizowanych kamienicach.
Nie mniej kusząca i opłacalna dla władz publicznych i społeczeństwa jest możliwość przekazania w umowie PPP do sektora prywatnego szeregu zadań i związanych z ich realizacją ryzyk, zwłaszcza ryzyka budowy, finansowania, dostępności i ryzyka ekonomicznego powodzenia przedsięwzięcia. Sektor publiczny niejednokrotnie nie jest w stanie samodzielnie podołać tym zadaniom, szczególnie w przypadku mniejszych samorządów.
Partnerstwo publiczno-prywatne, mimo relatywnie złożonego procesu przygotowania inwestycji i negocjacji z sektorem prywatnym na etapie procedury wyłonienia partnera, jest jednak szansą na szybszą realizację zadań inwestycyjnych oraz szerszy zakres usług, świadczonych w ramach przedsięwzięcia PPP. Pamiętajmy, że jedna umowa o PPP obejmuje zaprojektowanie, finansowanie, budowę i utrzymanie obiektu przez wiele lat. Nie bez znaczenia jest również transfer do administracji publicznej najnowszych rozwiązań organizacyjnych i technicznych (know-how) sektora prywatnego.
Do sprawniejszego działania administracji przyczynia się rozwój kompetencji zarządczych, który następuje dzięki uczestnictwu administracji w realizacji i rozliczaniu kontraktu PPP. Zawsze, w ramach sprawnie wdrożonego PPP, jest to szansa na efektywne wykorzystanie zasobów finansowych i majątku strony publicznej. Większa płynność finansowa, możliwość uwolnienia rezerw związanych z lepszym wykorzystaniem posiadanych zasobów bez ich sprzedaży (koncesje usługowe) pozawala na samodzielną realizację tych zadań, na które partnera prywatnego się nie znajdzie. W konsekwencji stosując PPP – obok tradycyjnych mechanizmów budżetowych – władze uzyskują możliwość realizacji szerszego zakresu realizacji zadań publicznych w warunkach ograniczonych możliwości inwestycyjnych strony publicznej. W praktyce umiejętne wdrażanie projektów PPP sprzyja wzrostowi zaufania inwestorów do danej administracji. Często za inwestycjami w modelu PPP przychodzą całkiem komercyjne inwestycje w miejscach, w których władze lokalne zapewniają sprawną obsługę inwestorów i rozumieją mechanizmy rynkowe.